"Тоолор кулаганда" залкар жазуучу Чыңгыз Айтматовдун акыркы чыгармасы.

китептен үзүндү

...........
Жан бүткөндүн баары үчүн дайыма бирдей болгон талашсыз бир чындык бар - маңдайына жазылганды, тагдыр деген эмне экенин алдын ала эч ким биле албайт - кимге эмне буйруганын жашоо гана көрсөтөт, болбосо тагдырдын тагдырдыгы кайсы... Дүйнө жаралгандан тартып дайыма ушундай болгон, бейиштен куулган Адам ата менен Обо энеден бери - бу да болсо тагдыр - ошондон тартып, тагдыр сыры баары жана ар бири үчүн кылымдан-кылымга, күндөн-күнгө, ар бир саат жана ар бир мүнөттө табышмак бойдон калууда...
Мына азыр да дал ошондой болду. Ооба. Бул ирет дагы ошонун эле өзү, адамдын акылынын чегинен тышкары болгон, алтургай жараткандын кудуретине да баш ийбеген окуяны алдын ала ким биле алмак.
Ошентсе да, акыл-эс жетпегенди аңдап билүүгө аракеттенип жатып, божомолдой турган жалгыз нерсе - бул бир гана мааниде, дагы эле тагдыр буйруп, алар бир жылдыздын астында төрөлүшү жөнүндө баяндоо, эки жандын кандайдыр бир төлгө жылдыздарынын өз ара байланышы, алардын космостук жакындыгы болгондур. Ооба, ошондой да болушу мүмкүн эле...
Албетте, алар бири-биринин жер бетинде бар экени тууралуу кабары жок жана болушу да мүмкүн эмес болчу. Анткени алардын бирөө шаарда жашачу, эл көптүгүнөн батпай быкылдаган, көчөлөрдөгү соода-сатыктан жана тамактануу жайларындагы шишкебектин түтүнүнөн дал-далынан сөгүлчүдөй болгон, көп калктуу, заманбап чоң шаарда, ал эми экинчиси бийик тоолордо, дүпүйгөн калың арчалар жана жарым жылдап эрибеген көлөкөдөгү карлар менен капталган жапайы аскалуу капчыгайларда жашаар эле. Ошон үчүн ал ак илбирс деп аталчу. Ал эми бийик тоолук жырткычтар жөнүндөгү илимде - кабылан тукумундагы, мышыктар түркүмүнө кирген теңир-тоолук ак илбирстер деп аталат, аларга жолборстор да кирет. Жергиликтүү калк арасында болсо мындай жырткычты жаабарс (илбирс - жаанын жебеси) деп аташат, анын жаратылышына бул ат көбүрөөк туура келет - секиргенде ал чын эле жаанын огу сымал тез жана шамдагай. Аны "кар кечкен илбирс" деп да коюшат, белчесинен кар кечип жүрүүчү деген мааниде... Бул дагы чындыкка дал келет... Башка жандыктар тоодогу кар күрткүлөрүнүн туткуну болбоо үчүн жол издешет, ал болсо күчтүү! - бет алган жагынан кайтпайт...
Илбирстердин аңчылыкка чыгуу убактысы көбүнчө чак түшкө туура келчү. Ал убак тоодогу кайберендер суу ичер маал болот - каны каткан жапайы элик-эчкилер менен аркар-кулжалар ар кай жактардан булактарга, өзөндөргө суусунун кандыруу үчүн күндөп-түндөп агылып келе башташат. Суу ичүүгө алар топтошуп, ынтымактуу келишет. Жеңил серпиле текирең-таскак салышып, жалгыз аяк жолдор менен басып, туяктары жерге дээрлик тийип-тийбей, ар бир көз ирмемде так секирип, коркунучтан алыс качуу үчүн, жан-жактарына көз сала, сактана кулак төшөп, чакан топторго бөлүнүп чубап жүрүп отурушат.
Жаабарс деги өзүнүн жырткычтык ишин мыкты билет. Күтүүсүздөн өйдө жактан, аскадан секирүү үчүн ал эпчилдик менен буктурмада эбин таап жашырынып алып, өз олжосун күтүп жатат (бул эң ыңгайлуу ыкма), же күтүүсүздөн капталдан, бадалдардын арасынан бой таштап, курмандыгын жерге жыгып, ошол замат анын тамагын кырча тиштейт, атырылган ысык кан жая берет, андан аркысы - белгилүү иш...
Андан калса олжону кубалап жетүү, үйүр суудан каныга ичкенден кийин өтө оңой. Бул үчүн жакын жердеги буктурмада жатканды да билүү зарыл - кыймылдаса эле иштин бүткөнү, тирүү жандык мына бир секирсе эле жетчү жерде экенине карабастан чымырканып күтүү керек. Эки жагын кыраакы каранып, кайберендер ичке моюндуу баштарын эңкейтип, кулактарын тикчийте, оттой көздөрүн сактана жылтыратып, алдыңкы буттары менен тизесине чейин суу кечип, үн чыгарбастан суудан улам-улам жутуп ичип бүткөнчө, болгон күчү менен өзүн карманып күтүшү керек. Алар шылдыраган суудан канчалык көп жуткан сайын, илбирсти ошончолук чоң олжо күтүүдө. Эгер түз качкандарын кубалоого туура келсе, убара болбой эле койгон оң, бул кайберендер жел жетпес күлүктөр. Алар үндөн да тез чуркашат - ошентип кутулушат - бакырышпайт, чырылдашпайт, кургакчылык маалында кээде ушул майда жыгачтуу токойго келип калчу жапайы чочколор өңдөнүп, же башка жандыктар сымал качып бара жатып коркконунан заңдашпайт. Кайберендер суудан тоё ичип алышкан соң, алардын шамдагайлыгы баштагыдай болбой калат, ошондо алар артка кайтуу үчүн суудан четке чыгаар замат ишке киришүү зарыл...
Бул жолу да түшкө жакын Жаабарс булактын жанынан аңчылык кылууга көңүлдөндү. Ал шашылбастан, бадалдарды аралап, көнүмүш шылдыраган булакты бойлой, эки жагын, аркасын каранып бара жатты - артынан ак илбирстердин, темгилдүү тукумдаштарынын бирөө пайда болушу мүмкүн. Өзгөчө аңчылыкка үй-бүлөлүк топ чыккан учурда ушундай болуп калат, бирок болбой эле койгону жакшы. Ашыкча чатакташуунун жана бири-бирин жактырбай ыркырашуунун эмне кереги бар! Жалгыз аңчылык кылгандан өтөөрү жок. Ошентип ал кетип баратты...
Күзгө жакындап калган мезгил, бул Теңир-Тоонун бийик тоолорундагы эң керемет учур - кардуу бороондор жакында башталбайт, ашуулар али ачык, бардык илбээсин жай бою эттенип, даамына келип, канаттуулар - али сайрап, каалагандай сайрандап, ал эми сары ооз балапандар буттарына туруп талпынып калган чак. Бул жерде канаттуулар кышка калбайт, келерки жайга чейин бардык куштар кайдадыр учуп кетишет. Катуу кыш ызгаарын алар көтөрө алышпайт...
Суу ичүүгө келе жаткан эликтер көрүнбөйбү деп караган Жаабарс, бадалдар менен аскалардын ортосунан темгилдүү далысын байкатпас үчүн жерге жата калып, боортоктоп жылып баратты. Бойлуу жана тике ыйык жалы абдан кыймылдуу, күчтүү, жоон моюн, салмактуу чоң башы, мышыктыкына окшош тик кулактары жана тикийген көздөрү, караңгыда нурдана жылтыраган Жаабарстын тулку бою ийилчээк, узун жана күчтүү, табият ага, ырларда ырдалгандай, сыйкырчы бакшылар менен хандар жамынып жүрүүчү, ийи майда жибек жүндүү, темгилдери даана тери берген. Керилип басып баратып ал, өзүнүн африкалык тууганы - кабыланга абдан окшош экенин билсечи, жадагалса куйруктары да бирдей узун жана айбардуу. Чынында, кабылан-тууганы кайдагы бир мышыкка окшоп, олжосуна секирүү оңой болушу үчүн талга чыгууга аргасыз, ал эми ак илбирстер болсо олуттуураак - аскаларга, жарларга чыгуу маңдайларына жазылган, анын үстүнө, төрт-беш миңдик бийиктикте Африкадагыдай кубаттуу талдар жок, бул аймактагы токойлор ылдый жакта, өрөөндөрдө өсөт жана ал жактагы бутак-шактарда сүлөөсүндөр эле жашабаса... Кээде, ал токойлуу жайларга илбирстер адашып барып калган учурлар болот, ошондо сүлөөсүндөр аларга сүр көрсөтө ырылдашат, ыркырашат, өздөрүнүн теги бир тукумдаштарын тааныгылары келбегенсишет. Ак илбирстер үчүн башка бийик дүйнө бар - алар үчүн жашоо мейкини болуп асман тиреген тоолор эсептелет жана аларды жел жетпес кайберендер менен жарышта жеткен жерден алышып кармаша да, күч сынаша да кеткен улуу аңчылык күтүүдө...
Жаабарс көп өтпөй өзүнө ыңгайлуу орун таап, чакан булактын жээгиндеги бадалдардын арасындагы чоң таштарга жатып калды. Тырмактарын кайрап, оңдонуп, жашырынды. Бул жакка каны каткан кайберендер суу ичкени келишмек, алар жети чакты, зоонун кыры менен кериле, бирок ошол эле учурда корккон түр менен баштарын силке көтөрүп, басып келе жатышты. Ал аларды тээ алыстан, асканын жаракасынан аңдып карап турган. Эми былк этпей күтүп калды.
Күн бийиктен, чакчая жаркырап, сейрек булуттар ары-бери жылып, Теңир-Тоонун кыркаларынын мөңгүлүү чокуларына бир аз тийип турду. Көптү көргөн жырткычтын ички туюму, сезгичтиги боюнча баары ойдогудай жүрүп жатат. Аңчылыктын чечүүчү кези жакындады. Жаабарсты ичинен кооптонткон жалгыз нерсе, таштардын арасында жашынып жатып, деми кыстыккансып, өзүнүн дем алуусун өзү даана укканы болду. Албетте, тез чуркап баратканда жана кескин секирүүдө же ургаачы талашып, аянбай алышканда, ырылдап-күрүлдөө менен катуу дем алганда, баарын үзүп-жулкуп, айланадагылардын баарысын муунтуп салууга даяр турганда мындай боло берет дечи. Бирок бүт ыкласты топтоп, буктурмадагы жер менен жер болуп толук жуурулушууну талап кылган, кыймылсыз күтүп жаткан абалда, бардык көңүл сыртка бурулган учурда, мындай энтигүү болушу мүмкүн эмес. Ошентсе да ал өзүнүн ар бир дем алуусун угуп жатты. Негизи акыркы убакта Жаабарстын жашоосунда көп нерсе өзгөрдү. Өткөн кыштан бери ал - каардуу жалгыз илбирс, тобунан алыстап, өзүнчө жашайт эмеспи. Акырындан карылык жакындаганда ушундай болот. Көптөн бери ошого бараткан. Анын ургаачы илбирсине жаштардан жаңы илбирс кошулгандан бери, анын баштагыдай эч кимге кереги да жок болуп калган. Жекеме-жеке кармашуу өтө катуу болду, бирок каршылашын жеңе албады. Кийин дагы таймашышты, өлөрчө катуу кабышты, бирок кайрадан чоочун илбирсти кубалап жибере алган жок. Тиги чунак кулак (бир кулагы мурдагы кармаштарда болсо керек, тытылган) өтө көк, ары кежир, ары чаалыкпас жырткыч болуп чыкты, ургаачы илбирске асылып, тийишип, жабышып, сес көрсөтө ыркырап да жатты. Жана ушунун баары Жаабарстын көз алдында болгонун кантесиң. Акырында, тоодогу жер титирөөдөн каза тапкан биринчи ургаачысынан кийин көпкө чейин чогуу жашап, эки мертебе төл көргөн ургаачысы өзү да жаңы эркек илбирс менен, чунак кулак менен кетти. Ачык эле бирде куйругун оңду-солду шыйпаңдатып, бирде чатына кыса, бирде капталдарын жана далысын жаңы ынагына сүрткүлөй кетип бара жатты. Кетти, карап да койгон жок...
Ошондо Жаабарс артынан атырыла тийип кол сала турган болуп калды. Кууп жетти, кууп жетүү оңой эле - алар коктуда желдире чуркап баратышкан, бирок анысынан эч майнап чыкпады, баары мурдагыдай эле болду. Кайрадан жекеме-жеке катуу кармаш башталды. Бирок бул ирет ургаачы илбирс өзү да Жаабарска асылды, тиштегиледи, тытмалады жана бул Жаабарстын топтогу өз ордун сактоого, илбирстер тукумундагы эркектик - тукум улоочулук табигый ролун узартууга болгон аракетин жокко чыгарган акыркы сокку болду. Бирок ошондо да, бир аздан кийин өзүнө келген соң, Жаабарс жини менен кошуна топко кирип барып, жаш, жетилген ургаачылардын бирөөнү жандоого аракет жасады. Бул жерде да айыгышкан алышуу болду, анткени бир учурда үч эркек кармашты, бул саам дагы жолу болгон жок. Ургаачы жана ага талапкер жаш эркек илбирстерден турган топ өз ара мамилелерин чечүү максатында жакынкы капчыгайга бет алышты, Жаабарс болсо жалгыз, өзүнүн бешенесине жазылган негизги энчисинен ажыраган бойдон кала берди - тукум улоо үчүн күрөштө табият дайыма кийинки келген жаш күчтөрдү тандайт тура.
Биротоло кетээрден мурда Жаабарс бир топко чейин ал аймакта айланып-тегеренип жүрдү - бирде бара жатып токтой калып, бирде максатсыз ары-бери чуркады, бирде жин тийгенсип жата калып, кайра тура калып, жанынын бардыгынча салган айкырыгы менен тоолорду жаңыртты. Анын карышкырча улугусу келди, ага бу жөндөм табияттан берилгенде эмне. Айран таң кала, башы маң болуп, өзүн кайда катаарын билбеди, алтурсун аңчылыкка болгон кумары да жоголду, аны азыр олжо кызыктырбады - али күч-кубаттуу, аңдыганын алдырбаган аңчы, ары өтө карый элек Жаабарстын азыр алар менен иши болбой жатканын билип турган өңдүү - тоо текелер үйүрү менен жанынан жайбаракат желе басып өтүштү...
Чынында эле ошондой болчу. Мына ошондо, ал үчүн көндүм маанисин жоготкон, түшүнүксүз убакта, ал күтүлбөгөн жерден аны ашынган азаптарга салган нерсенин дал өзүн көрүп калды. Аскалуу зоонун кырындагы ийрейген арчанын дүмүрүнө жөлөнүп, ал айланасына кайдыгер эле көз чаптырып турган, капыстан төмөндө коктуну бойлой жупташа чуркап бараткан эки ак илбирс көзүнө урунду - жаш, бири-бирин жаңыдан табышкан эркек менен ургаачы, күч менен кумарланууга толо, өздөрүнүн жердеги кыртышынан ажырап асманга көкөлөөр алдында, бири-биринин кандарын кызытуу үчүн ойноп тиштегилеше, чуркап бараткан калыбында бийлеп жатышкансыды. .. Ушундай аралыктан да алардын көздөрүнүн жалооруй жалжылдаганы көрүнүп турду.
Өзүнөн-өзү кулап түштү да, боортоктоп жылып жөнөдү Жаабарс, өзүнөн-өзү качып кеткиси келгендей онтоп да жиберди, бирок кайда бармак? Бир кезде мындай тулку бойдун эриши анын да башынан өткөн, ал кезде жылан сымал ийилчеек, буттарына ороло калып, кумарлуу кыңшылаган ургаачысы менен дал ушинтип ойночу. Коңшу топтон тартып алган жаш ургаачысы менен да дал ушундай болгон. Алар да ошондо тукумдаштарынан алыс, үйүгүшкөн иттерче алардын көзүнө чалдыкпаш үчүн көздөн далда чуркап кетишкен, анткени бул экөө үчүн гана арналган толук жалгыздыкта боло турган - жалгыз гана түгөйлөргө багышталган жаратылыштын сыры эмеспи... Күүгө келишип, алар да ошондо үйүгүшүү кумарына чаңкап, зымырашкан, ушул сымал денелери сыйкырды күтө жалындаган жана алардын төбөсүндөгү асман да жалындаган жана алды жактагы тоолордун чокулары чагылыша термелишкен. О, анда айланадагы бүт дүйнө кубулжуп жаркып турган, ал эми алар - жаңы түгөйлөр, дагы эле бири-бирине кыналыша, эс-мас кылган касиеттүү күч менен бири-бирин арбай, эмки жазда жаңы төл, ак илбирстер тукумун улоочулар пайда болушу үчүн... ошол эрте күздүн күнү жарыша чуркап кетип баратышты.
Тулку бойлору керилип, алдыга сүзүп бараткан балыктарча куйруктарын шамалга булактата бири-бирине дээрлик чапташып учуп баратышты. Ургаачысы бир аз алдыда, эркегинен жарым кадам алга озуп - ургаачынын биринчилиги ошондо. Эркеги - көп да, аз да эмес, жарым кадам - артта кала жана ургаачысынын денесинин жытына мас боло, анын ысык демине эргип, чуркаганда жүрөгүнүн дүкүлдөп согушун тыңшап бара жатат. Буга чейин Жаабарска белгисиз болгон бирдеме аны тынчсыздантып толкундантып турду. Ошол көз ирмемде ал кандайдыр бир - созулган, күүлдөгөн, ышкырган, жаңырык болуп шамал менен таркаган жаңы добуштарды угуп жатты. Алар анын башынын жогору жагындагы кайсы бир жерде жарыктын нурларында пайда болуп, күчөп, аба толкунунда, тез батып бараткан күндүн шооласында, айланадагы тоолор менен токойлордун ыргагында көкөлөп жүрдү. О, ал жашоонун ааламдык музыкасы, алардын үйүгүшүүсүнүн улуу увертюрасы экенин ак илбирс кайдан билсин... Бирок ал, бар болгону, көп учурда болуучу, акыры ырайымсыз чындыкка айланган ырахаттуу закым болуп чыга келди. Күндөр агылып, жыл мезгилдери биринин артынан бири алмашып, кайталанып жатты, закым акырындап эрип кетти...
Тагдырдын жазмышын алдын-ала болжоп болбойт - ушундай болгон, түбөлүккө ушундай боло берет жана эч ким буга кийлигише албайт.
Жаабарстын башына жек көрүндүлүк көргүлүгү түшүп, анын ургаачысы баарынын көзүнчө, эртеден берки эркектердин кармашуусунун жыйынтыгы боюнча, чунак кулак жеңүүчү менен үйүгүшүү кызыгына батуу үчүн кетип калган күнү, Жаабарс ушул чөлкөмдө сандалып башы оогон жакка басып кетти. Көөдөнүндөгү ашып-ташкан ачуусун басууга аракет кылып, максатсыз ары-бери каңгып жүрө берди, жадагалса аңчылык маалын да өткөрүп жиберди. Дал ошондо - ушундай да кыянаттык болот экен - калың чөптүү тоо коктуларынын биринде ал үйүгүшүп жаткан ургаачысы менен шок чунак кулакка бет келип кала жаздады. Бул чечүүчү көз ирмем эле. Экөөнөн бирдей өч алуу үчүн Жаабарс эки кадам жасаса жетиштүү болмок. Бирок ал капыстан акыркы көз ирмемде жек көрүмчү түгөйлөрдөн канга толгон көздөрүн албай, токтоду да катып калды - кандайдыр бир белгисиз күч, белгисиз үн, белгисиз эрк аны токтотту. Кимдир бирөө ичтен буйругандай - тукум улап жаткандарга тийбе, зыян келтирбе деп шыбырап айткандай болду. Ал артка бурулду да, мүдүрүлүп-чалынып, оолак кетип баратты, бара жатып онтоду, ый аралаш ырылдап ичи өрттөнүп жатты...
Илбирстер тобунан улам алыстаган Жаабарс, бара-бара таптакыр жалгыз, кандай шылтоо менен болсо да өлөрчө алышууга даяр, аёосуз жана каардуу селсаяк-жырткычка айланды. Үңкүрлөрдө жашады, кутулууга жанталашып качкан жаныбарлардын артынан бийик тоолуу кар баскан жерлерге чейин бара калып жүрдү жана ар кай жактан анын калдыгын жеп түгөтүү үчүн майда мителер - чөөлөр, түлкүлөр, кашкулактар топтолуп келиши үчүн, чырылдашып, канаттары, тырмактары менен чабышып, нааразы боло кыйкырышып, чуулдаша бакылдаган өлүмтүкчүлөрдүн учуп келиши үчүн атайылагансып, күндүзгү олжосун ашыкча өлтүрөт. Жаабарс ушул таштандыга унчукпай, жек көрө четтен карап тураар эле, кээде алар бир нерсеге айыптуу болгонсуп, ырылдап-ыркырап кууп кирчү. Ушинтип ал өзүнүн бугун, жүрөк дартын, өткөнгө болгон кусалыгын чыгарчу...
Күндөр өтүп жатты, тоолор мурдагыдай эле өз ордунда, чокулары жалтылдап, түбөлүк кар менен муздун туткунунда турушат, кыш анан жай өттү, бийик тоонун жолборс сымал темгилдүү падышасы Жаабарс дагы эле жалгыздыкта, тыш келбети өзгөрбөстөн жүрдү. Бирок байкалбай дем алуусу оорлогонун сезген күн да келди... Ал кээде гана негизинен кескин жана оор кыймылдаганда пайда болчу, бирок жөн турган абалда көкүрөктүн дем алган сайын туюк ооруганы - мындай болчу эмес.
Суунун жанында кайберендерди күтүп жатып, Жаабарс бул ирет биринчи жолу аңчылык баштала электе деми кыстыкканын сезди.
Күндөгүдөй эле аракет кылуу керек болчу - аркар-кулжалардын суудан тоё ичишин күтүп, убакытты текке кетирбестен кол салуу керек эле. Бирок азырынча бул жөн гана ниет болучу. Бардыгы ойдогудай болушу зарыл, аркар-кулжалар кайдан-жайдан коркунучту сезишип, көз ачып-жумгуча артка бурулуп, желдей сыза көздөн кайым болгон учурлар да бар. Анда башынан из кууп, артынан кубалап олтуруу керек, андан ары болушунча болоор...
Бул мертебе Жаабарс тагдырына таарынбай эле койсо болот. Аркарлар - аска-зоолорго чыгып, эч ким жетпеген бийик тоолордогу чөптөр менен жер-жемиштерди жеген күлүк кайберендер - эч жакка бурулбастан, булактын ийри бурулушун көздөй келе жатышты, ал жерде аларды буктурмада Жаабарстын өзү күтүп жаткан. Алар аны байкашпады, жакындан сезбей жээкти бойлой, тизилип алып, жайбаракат суу иче башташты.
Жаабарс жашыруун жерде аларды аңдып былк этпестен жатты. Бардыгы өз нугу менен баратат - жаныбарлар жыргап суусунун кандырышып, эс алып жатышты, күтүү гана керек болду. Кадимки жагдайга коошпогон жалгыз нерсе - Жаабарстын энтиккени. Азырынча эч нерсеге жолтоо болбосо дагы, көкүрөктүн туюк кырылдаганы даана угулуп, дем алуунун оорлошу кооптондуруп турду.
Ошентсе да, илбирс эки ирет атырылып секирип, алдыңкы буту менен кыр аркага катуу чаап, четте турган чоң мүйүздүү аркарды, үйүрдүн башчысын жыга турган учур келгенде - энтиге деми кысылып, баштаган иши аягына чыкпай калды. Ал секирип өйдө көтөрүлгөндө үйүр заматта үркүй түшүп, баштарын кескин силкий көтөрүшкөнүн көрдү, бычактай курч тырмактары менен акыркы сокку бериши гана калган, мына ал олжосуна дээрлик жеткени калды, бирок анткедин ордуна ары жакка секирип кеткен аркардын жанына кулап түштү. Аба жетпей калды. Ачуусу ашып-ташкан Жаабарс ошол замат ордунан атып турду да, кайрадан аркарга атырылды, бирок тиги буйтап кетти, анын артынан бүт үйүр коркунучтуу жырткычтан оолак качып жөнөштү.
Али аркарлардын артынан кууп жетип, бет келген бирөөнү жыгууга болмок, Жаабарс да болгон күчү менен атырылды, бирок дагы жолу болбоду - жетпеди, жыкпады, жеңиштүү ыркырап шаңданбады, ал эми үйүр алыстагандан алыстап бара жатты...
Дем жетпей кыркырап араң турса да, чыдап дагы бир жолу чабуул койду, бирок кеч болуп калган эле... Минтип жолу болбой калуу Жаабарстын башына биринчи жолу түшүп отурат. Бирок эң ызалантканы жана басынтканы качып бараткан үйүрдүн башчысы, жырткыч кол салган тик мүйүздүү эркек-аркар чуркап бараткан калыбында артына жалт карап, коркута, эликтегенсип мүйүздөрүн чайкап, туяктары менен жерди жара тээп, андан ары жөнөгөнү болду. Бул мындан ары Жаабарс сөзсүз жетүүчү ийгиликтен үмүт үзүп, башкалардын олжосунун калдыктарын аңдып жеп калат деген белги эле.
Албетте, буга чейин да аңчылыкта майда каталыктар болгон, бирок мындай жеңилүү Жаабарстын башынан өтө элек болчу...
Ал эсине келе албай, жан-жагын айран таң кала каранып, демиккенин басуу үчүн башы оогон жакка жай басып кете берди...
Дүйнө ээнсирей түштү. Жаабарс акыркы жолу тоолордун, шаркыратмалардын жана токойлордун сыйкыр добушун, ошол дүйнөлүк музыканы уккусу, ошол кездегидей, жубайлык жарышындагыдай, үнүн созуп чакырып бакыргысы келди, бирок дүйнө жымжырт...
Жалгыз, аба жетпей демиккен, ындыны өчкөн, бийик тоолордун мурдагы падышасы Жаабарс, кайда баратканын өзү да аңдай албай, тоолор менен кетип баратты. Өмүрүнүн акырын күтүп, акырындык менен кайта келбестикке жол тартуунун соңку күндөрүн жалгыздыкта кечирүү үчүн баш калкалай турган бир жай, үңкүр табуу керек болду. Бирок анын акыркы күндөрүн адам бөлүшөөрү бу жырткыч айбандын үч уктаса түшүнө кирген эмес. Бул жан жөнүндө ал кулак кагыш гана билчү, тагыраак айтканда, тоодон атылган мылтыктардын үнү жаңырганда селт эте түшүп, турган жеринде ката калып, анан алыс кетип калаар эле, бирок адамды жакындан көрүү - андай эзели болгон эмес.
Демек, мындай жолугушуу анын маңдайына жазылган. Кайрадан эле - тагдыр...