"Агындылар " -3 китеп  Шайлообек  Дүйшеев.

китептен үзүндү

Зейне экөөбүз баш кошуп, мен айылга, жездемкине алып барган күн эсимде. Жездемдин энеси Батма кудагый көргөндө эле чалкасынан кетти.

– Э, кокуйгүн Шакен, итирейтип муну каяктан таап келгенсиң?

– Жумгалдан, – дедим кебелбей.

– Ботом, аның каякта болот кагылайын?

Мен Ат-Башы дайрасынын күнбатышындагы Кошойдун Кара-Тоосу жакты көргөздүм.

– Тетиги Кара Тоонун ары жак тушунда Жумгал деген жер бар, саяк деген эл бар, ошояктан болот.

– О, кудай, барбадигер! Ошол тоонун ары жагында да биздей кишилер жашайбы?

* * *

– Мунуң күбүйм деп шырдак менен кошо кетчү неме го бу кебетеси менен. Алда-айланайын-ай, байкасаң болмок экен. Өзүң жетим болсоң. Итирейтип, атам тааныбаган муну албай эле, тигил биздин кара тырактирчи Эмилдин өзүнө окшош жоон-жолпу кара кыздарынын бирин алганыңда таш көтөртүп, калып жыгач сүйрөтүп, кыш куйдуртуп, там салып албайт белең, а катыгүн-айе! – деп чындап кейиди.

* * *

Такыр эле сабаты жок Батма энем өмүр бою Ат-Башыдан алты карыш ары аттабагандыктан дүйнө Ат-Башыдан башталып, Ат-Башыдан бүтөт деп ойлочу окшобойбу.

* * *

Жокчулук, каатчылык жонун кайыштай ийлей берип, жедеп кексе, жедеп кыйды кылып таштаган бул кемпир кат тааныбаганы менен кара турмуштун карегинен кан алар эле.

– Ыя, ботом, биз тезек терип жүрүп эле, кап көтөрүп келайтып эле, жолдон толгообуз кармап калса, мындай боло берип эле тууп алып, балабыздын киндигин өзүбүз кесип, өзүбүз ырастап, этегибизге орой салып эле, баланы деле көтөрүп, капты деле көтөрүп, эсен-аман үйгө жетип келер элек. Азыркылар да кишиби, чоң чычып койсо деле догдурга чуркап турат, – деп нааразы боло берчү.

* * *

Бир жолу эки кемпир жүн тытып атып сүйлөшүп олтурду.

– Бечара, баягы Бурма жеңем көптөн бери ооруп төшөктө жатты эле, ошол каза болуп кечээ койду. Ошондо болуп келдим, – деди Калыйча апа.

– Ыйманы саламат болсун. Бурма менден беш жаштай кичүү боло турган эле, – деди Батма энем.

– Ботом, сизден улуу. Бурма жеңем келин болуп келгенде мен такыячан кыз эмес белем.

– Каяктагыны айтпачы? Мал жайлоодон жакага тегиз келип, баягы Буткулдун букасы Оромпой энемдин кыжымы белдемчисин алыстан көрүп калып, күрөң кунаажын экен деп барып жардан учуп өлгөн күздө Бурма келин болуп келбеди беле? Эсиңдеби? Мен Касымды колума көтөрүп жүргөн кезим. Анда сен такыя-макыясы жок эле, көчүгүңдө көйнөгүң жок кыз болчусуң.

– Койдум, койдум, – деп чегинди Калыйча апа.

– Койбой-этпейле, ошондой, – деди Батма энем.

* * *

Батма энем согуш жөнүндө кино болуп атканын немистин самолёттору уңулдап учуп келип бомба таштап, жер астын-үстүн түшүп асманга сапырылып, тарса-күрс болуп атканынан билчү да, телевизор көрүп олтурган балдарына:

– Баарын эле силер көрүп аласыңарбы, өчүрүп коюп, кечинде атаңар келгенде чогуу көрбөйсүңөрбү, – дей берчү.

Бир күнү телевизордун бети менен толтура болуп тоок чыга калды эле:

– Тоок, өлүгүңдү көрөйүн быякка да кирип алган тура, үйдү булгайт экен эми, – деп колу менен үркүтүп жатты.

Ушундайларын уккан сайын Ажар, Майрам, Санталар «олда энем-ай-э!» деп жерге кулап жыгылып, боорун тырмап күлүшөр эле.

* * *

Мен баса, Батма энемдин намаз окуй турган жайнамазын бир да жолу көрө алган жокмун. Таңды-кечке көр-шөр менен алпурушуп жүрүп, бир маалда эле шашып-бушуп кире калып, колуна суулугу тиеби, майлыгы тиеби, жерге төшөй калып намазын окуй салчу. Намазына жыгылары менен басып чыгып кетчүбүз.

– Энеңер намаз окуп атат, кирбегиле, – деп эжем балдарын кайненесинин үстүнө киргизчү эмес.

Бир күнү кокусунан кире калып, Батма энем намазын күндөгүдөй кыбыланы карап окубастан, теңирден тескери, Күнчыгышты карап алып окуп атканын көрүп оозум ачылды. Окуп бүтөрү менен:

– Кудагый, сиз тескери карап алып окубадыңызбы? Кыбыла деген быякта эмеспи?,- десем эле:

– Ыя, катыгүн, эмне дейт? Ырас эле ошенттимби? Атаны алат күн-айе! Ошончодон алдырарда жаздырар болуп карабайсыңбы, кудайдын көчүгүн карап алып окуп атканымды? О, Жараткан, айланайын? Мендей алжыган акмагыңды кечире көр? – деп кудайга улам-улам жалынып, «жайнамазын» шашып-ушуп кыбылага жая салып, кайрадан окуп кирди.

Эми ойлосом, Батма энем намаз окуп аткан убакта Кудай кыбылага туруп алып баарын байкап, баарын карап турат деп ойлочу экен.

* * *

Ошол Батма энем өз уясынан качып башка жерге барып тууган тоокторун каргап-шилеп, качан көрсөң эле чөп коруктун ичинен, күлдүн арасынан, эски тамдын булуң-бурчунан, коңшу-колоңдор менен агороттун чегин бөлгөн кыйрайган зым тосмолордун түбүнөн этегине тукум чогултуп жүрөр эле.

* * *

Жыл сайын инкубатордон элүүгө жакын жөжө алдыртып бакчу. Анысынан өлүп олтуруп он беш, жыйырмадайы гана калып, жыбыратып баарын жыгач жашигине салып алып, сууга умачталган акшагын ийрейтип манжалары менен эринбей үмөлөп берип, улам көлөкө түшкөн жерден жашигин көтөрө качып күн кубалап жүрөр эле. Кээде бир-эки жөжөсү күн кубалаган кемпирдин башына чыгып алып, көздөрүн жаргагы менен жаап алып, жылуу «жерде» жыргап олтурчу. Батма энем ошентип жүрүп бир топ тоок курап алып бакчу. Качан болсо жездемкинен тукум үзүлчү эмес. Сабактан тарагандан кийин бара калганда Тукан эжем мага такай тукум бышырып берчү.

* * *